Geschiedenis
NIEUWE LIEDEREN VOOR EEN EEUWENOUD FEEST
Hoe kunnen we het Sint Piterfeest en de bijbehorende geschiedenis beter omschrijven dan aan de hand van een lied? We pakken daarom de Sint Piter-sang (’k Wit ien dei yn’t jier) erbij en nemen je aan de hand daarvan mee in dit unieke Grouster feest. Dat viert in 2023 zijn 120-jarig bestaan. Er zijn oudere berichten bekend, maar vanaf 1903 is het karakter van het feest grotendeels onveranderd gebleven.
’k Wit ien dei yn’t jier
Op 21 februari viert Grou de verjaardag van Sint Piter. De datum heeft alles te maken met Petrus, de beschermheilige van de vissers. In de vierde eeuw stelde de Katholieke Kerk een gedenkdag voor hem in. Die valt op 22 februari, maar wordt naar christelijke traditie de avond daarvoor (op de 21e dus) gevierd. Grou was een vissersdorp en voelde zich daarom verbonden met Petrus, naar wie ook de Sint Piterkerk in het dorp is genoemd. Zijn gedenkdag viel in de tijd van het jaar dat vissers na de winter weer uit konden varen. Dat vierde men niet alleen in Grou, maar in heel West-Europa. Van de Noord-Friese eilanden, waaronder Sylt en Föhr, is bekend dat dit groots gevierd werd met optochten, grote strandvuren en veel drank. Nog steeds kennen ze in het Duitse Nord-Friesland op 21 februari het biikebrennen (baken branden). Een volksfeest waarbij grote brandstapels worden opgeworpen, vergelijkbaar met de traditie van de paasvuren.
Bij sommige Sint Piterfeesten ging het er ruig aan toe. Kroniekschrijvers in de achttiende eeuw meldden: ‘Sint Pietersfeest, alles verinneweerd, freeslijk om te zien.’ Gelukkig gaat het er in het oudste Sint Piter-vers dat we uit Grou kennen wat vriendelijker aan toe. Johannes Hilarides (1648-1726) schreef het en hij stipte aan dat rond 21 februari alles weer jong en nieuw wordt. De lente komt eraan: Dan grienet de wei, dan bakt mem stro, dan keallet de ko, dan leit de hin, dan hat de húsman it nei syn sin. Hij vertelt ook dat er als vermaak aan balgooien werd gedaan.
De Grouster dokter Eeltsje Halbertsma schreef in 1837 over het feest. Jongeren van gegoede burgers trokken langs de huizen met ratelende kettingen, bonsden op de deuren en strooiden met pepernoten. Halbertsma verhaalde ook van een figuur die in een jas behangen met snoep en speelgoed arme gezinnen bezocht.
Dy wint it sa fier, alteast nei it sin fan de measte bern
Voor de Grouster kinderen is het Sint Piterfeest een jaarlijks hoogtepunt. Daarmee begint het al wat op het Sinterklaasfeest te lijken. Natuurlijk genieten bij Sinterklaas ook de ouders mee van de opgetogenheid van hun kinderen, maar in Grou is het Sint Piterfeest voor de volwassenen zelf ook een hoogtepunt. De dag van aankomst is één grote reünie waarop vele oud-Grousters elkaar weer ontmoeten. In veel gezinnen is het op 21 februari pakjesavond en menig volwassene denkt terug aan de tijd dat hij of zij zelf als kind dit pakjesfeest mocht beleven.
De leidster van de Nutsbewaarschool in Grou, juffrouw (Riek) Jansen (1879-1969), stelde in 1903 de kinderen veel meer centraal bij de viering door Sint Piter op school te laten verschijnen als een soort Sinterklaas, maar dan met witte mantel. Een jaar later kwam de heiligman in het openbaar aan in het dorp. Dat gebeurde op Sint-Pitersdag om 12.30 uur, met een optocht waarin Sint Piter zelf meeliep. Vanaf 1908 kwam hij te paard. Jansen nam dit initiatief omdat ze vond dat de Grouster kleuters tekortkwamen omdat in het dorp helemaal geen Sinterklaas werd gevierd. De reden daarvan is trouwens onduidelijk. Het Sint Piterkomitee schrijft bijvoorbeeld in het jubileumboek ’k Wit ien dei yn it jier, uitgekomen in 2003, dat over de afwezigheid van het Sinterklaasfeest in Grou veel verhalen de ronde doen.
Een van de belangrijkste ontwikkelingen van de laatste twintig jaar is dat het Sint Piterfeest in 2018 is bijgeschreven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. Deze lijst bevat levend erfgoed dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Wie op deze lijst wil staan, moet daarvoor zelf een aanvraag en een borgingsplan indienen waarin wordt aangegeven hoe de traditie in de toekomst kan blijven voortbestaan. Het Sint Piterkomitee werkte vanaf 2014 aan deze aanvraag.
Terug naar de kinderen. Daar begint het allemaal mee en daarom spelen de scholen in Grou een belangrijke rol bij het Sint Piterfeest. In het Erfgoedzorgplan dat het Sint Piterkomitee indiende om Immaterieel Cultureel Erfgoed te worden, wordt eerlijk aangegeven dat de betrokkenheid van de scholen een zorgpunt voor de toekomst is. Letterlijk staat er: ‘De zorg omtrent de betrokkenheid van de scholen bij het feest. Leerkrachten van de scholen komen vaak van buiten het dorp en hebben minder binding met het Sint Piterfeest.’ Vroeger was het voor de leerkrachten een automatisme dat ze zich naast hun baan inzetten voor het Sint Piterfeest. Door bijvoorbeeld op de zaterdag van de aankomst hun klas te begeleiden of door als speler mee te doen in het Sint Pitermearke. Nu vrijwel alle leerkrachten van buiten Grou komen, is dat niet meer vol te houden.
Gelukkig is de grote meerderheid van de inwoners van Grou doordrongen van de traditie. Studenten deden daar recent onderzoek naar middels een enquête onder de bewoners. 80 procent gaf aan positief tegenover het feest te staan. Ze roemen de eenheid die ze dan voelen en alles wat rond Sint Piter georganiseerd wordt.
Fan snein en fan sneon
Begon het feest ooit met de gedenkdag van Petrus en beperkte het zich tot die dag, in de loop der jaren breidde de traditie zich steeds meer uit. De impuls daarvoor kwam van dokter Schouwstra. Hij zag in dat er meer georganiseerd moest worden dan slechts die ene dag. De schoolmeesters Bareld de Vries, Homme Fopma en Meeuwis Hoekstra gingen in 1976 in gesprek met diverse verenigingen en instellingen om te praten over een bredere opzet.
Met nog steeds 21 februari als belangrijke dag, omdat Sint Piter dan de scholen bezoekt. Daarnaast ontstond de stevige traditie om van de zaterdag voor 21 februari de vaste dag van aankomst te maken. Mocht die in de voorjaarsvakantie vallen, dan is de aankomst zelfs nog een zaterdag eerder. Anders hangt het er gewoon vanaf hoeveel dagen er zitten tussen de zaterdag voorafgaand aan Sint Piter en 21 februari. Al die dagen is Grou in de ban van Sint Piter. Met weemoed zwaaien de dorpelingen hem elk jaar op 21 februari weer uit.
Wat gebeurt er dan allemaal in het dorp? De aankomst is een grote happening waarbij de Grousters de vlag uithangen en winkeliers hun etalages sfeervol aankleden. In diezelfde winkels staan schoentjes van kinderen, die ze eerder hebben gebracht en die ze later met een cadeautje erin weer mogen ophalen. Vele oud-Grousters keren terug naar het dorp om erbij te kunnen zijn. Voor hen en de volwassen Grousters wordt na de aankomst de Strûs-Yn georganiseerd. Sint Piter neemt altijd een kijkje bij deze reünie.
Voorafgaand aan de aankomst organiseren de Sint Piter Froulju de Sint Piterbeurs. Een zaal vol spelletjes, lekkers, producten en activiteiten in Hotel Oostergo om geld in te zamelen om het feest te bekostigen. Voor een deel gaat hun opbrengst naar It Mearke, weer zo’n vaste traditie. Elk jaar wordt een sprookje opgevoerd. Vanaf de dag van aankomst wordt dit toneelstuk zo’n zes keer ’s avonds opgevoerd voor volwassenen en overdag zeker nog vier keer voor alle groepen van de basisscholen.
Was het vroeger gebruikelijk dat de leerkrachten van deze scholen en de middelbare school de rollen in het toneelstuk op zich namen, tegenwoordig wordt nieuw talent aangeboord en zijn de meeste acteurs vrijwilligers van buiten de scholen, hoewel nog wel altijd een aantal leerkrachten meespeelt. Hoopvol is dat vacatures rond het mearke, of het nu om spelers, decorbouw of techniek gaat, bijna altijd binnen 24 uur zijn ingevuld. Nieuwe aanwas vinden voor de Sint Piter Froulju blijkt ook geen probleem. De ploeg vernieuwt zich steeds en komt met frisse ideeën, zoals de introductie van een succesvolle bingo.
Andere belangrijke onderdelen van de feestweek zijn een sportief programma in de sporthal voor kinderen, een kerkdienst op zondag in de Sint Piterkerk waarbij Sint Piter acte de présence geeft, en de winkelopening op zondag. Sint Piter gaat wat dat betreft mee met de tijd. Zeer recent is merchandising tot stand gekomen. In de speciale Sint Pitersjop bij het VVV/Informatiepunt Grou zijn producten verkrijgbaar als Sint Piterthee, muurcirkels, slingers, sweaters en wijnglazen. In plaats van de geschreven brief in de plaatselijke krant waarmee Sint Piter zijn komst altijd aankondigde, is er nu al enkele jaren het Sint Pitersjoernaal. Door samen op school naar dat spannende verhaal te kijken, worden de kinderen warm gemaakt voor het feest.
Een nieuw initiatief om nieuwe inwoners van Grou bij het feest te betrekken is de promotieavond. Tijdens deze avond wordt het nodige verteld over de geschiedenis van het feest, over het Sint Piterprogramma en er is een foarpriuwke (sneakpreview) van het sprookje.
Want dan komt in freon
Over een heel belangrijk aspect van het Sint Piterfeest hebben we het nog niet gehad, namelijk de freon, de vaste maat van Sint Piter. Sinds jaar en dag had Sint Piter altijd één Swarte Pyt. Hierin wijkt de Grouster traditie af van Sinterklaas, die over een heel leger Pieten beschikt. En de mantel van Sint Piter is wit, terwijl die van Sinterklaas rood is, en zijn paard is zwart. Dus geen witte schimmel zoals bij Sinterklaas.
De grootste verandering van de afgelopen twintig jaar is wel dat Grou niet ontkwam aan de landelijke discussie over Zwarte Piet. De Grouster Swarte Pyt was ook echt roetzwart. Logisch, als iemand uit het dorp zelf die rol op zich neemt en niet herkend wil worden.
Landelijk speelde er het nodige rond de internationale beweging tegen racisme, Black Lives Matter. Er vonden demonstraties plaats en ook in onze provincie en onze gemeente waren scholen en wethouders van mening dat Zwarte Piet niet meer kon. Bij het Sint Piterfeest werd van 2016 tot 2019 drie keer gedemonstreerd.
Dat zorgde ervoor dat het feest door één aspect onder druk kwam te staan, terwijl het feest veel groter is dan alleen Swarte Pyt. Landelijke initiatieven, zoals het introduceren van regenboog- of roetveegpieten, bleken voor Grou niet haalbaar te zijn. De ene Pyt die deze rol vervult, zou daardoor te herkenbaar worden. Aangezien de traditie in de loop der jaren wel vaker veranderingen onderging als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen, besloot het Sint Piterkomitee dat in 2020 ook in dit geval te doen.
De keus viel op een ‘eigen’ Grouster figuur, een natuurmens uit de nabijgelegen Alde Feanen genaamd Aldemar. Hij woont in een boomhut in De Alde Feanen, draagt een hoge hoed met lasbril en is o zo bereid om Sint Piter te helpen. In de coronajaren 2020 en 2021 verscheen hij voor het eerst ten tonele. De Grousters werden met een ansichtkaart persoonlijk op de hoogte gesteld: Hoi allegear, ik gean op in aventoerlike wrâldreis en ik ha der in hiel soad sin oan! Kortom: Swarte Pyt is op wereldreis, welkom de nieuwe kompaan Aldemar! Hij is, naast het 120-jarig bestaan, ook enigszins de aanleiding voor deze nieuwe liedjesuitgave van het Sint Piterkomitee. Er zijn nieuwe nummers in opgenomen die speciaal geschreven zijn voor Aldemar en Sint Piter.
Mei lekkers hast mear as hy drage kin
Daarin is niets veranderd. Ook Aldemar strooit met pepernoten en zet daarmee de Grouster traditie voort. Het is de belofte aan het Immaterieel Erfgoed Nederland: het Sint Piterfeest blijft altijd bestaan, maar is wel bereid zich aan te passen.
Maria Del Grosso